(Public Health Advisory: Extreme Heat/ Heatwave)

TEINYAKTSÜTEM (Do’s)

Nübur Rangpen Asoshi (For general population)

Temang nung tzü peria alitsüyim (Stay Hydrated)

  • Na metzüra yonga akok tashi tzü peria ajemtsüla.
  • Oli ora dang tzü teti bener senzütsüla.
  • Oral Rehydration Solution (ORS) aser pei sasa yangluba tasentsü tzü,mamatsü, lassi, süngjanglijang tzü amala nung metsü tera inoker ajemtsüla
  • Mongpu balala nung anguba süngjanglijang aser aonsotsü koba nung tzü peria lir, item chiyungtsütem achitsüla. Naring, chiru, züngi, water melon, grapes, lettuce mesüra yamala süngjanglijang aser aonsotsütem nung tzü peria lir.

Temang süpoktsüyim (Stay Covered)

  • Cotton süoshi tapu aser sentsü tesangwa asemtsüla
  • Kima yimdong nung senzüdang tokolak meyibangtsü asoshi korang, sü mesüra anüshi aponger senzütsüla.
  • Yimdongi aodang shoes mesüra chappal asemtsüla.

Ngala ngashia alitsüyim (Stay alert)

  • Radio angaa, TV repranga, Newspaper zünga tzü mopung osang meteta alitsü nüngdak. Tawa tanü tzü mopung osang tejangja metettsü asoshi India Meteorological Department (IMD) website https://mausam.imd.gov.in/ nung angutsü.

Kilung mesüra akhümbok nung kazüyim (Stay indoor /in shade as much as possible)

  • Taktang koba nung ventilation junga lir aser temokong.
  • Anü aser tatsük aitba tongdanga ayutsüla. Anüngdang window shibanger ayuba ajanga anü tatsük tongdanga ayur. Aonung arudang window lapoka ayuba ajanga taktang mokonga kümdaktsür.
  • Akokba tashi agi kima yimdongi aotsüsa kümra anepdang aser nikongdang aotsüla.

Lendongbang Nung Alirtem Asoshi (For Vulnerable Population)

Hauko, anü tatsük ajanga timtem bena aruba nungi nisung shinga jenbua mali, saka nisung karbo iba timtem ajurutsü ana nung lir aser parnok tali kümdangshia alitsü nüngdaker.

Item rogotemji:

  • Kinü tanur aser tila tanurtem
  • Mashisa aliba tetsürtem
  • Moapu nung mapa inyakertem
  • Tokolok tashitak agi menepa alirtem
  • Temolungjang mesüra high blood pressure agi timtema alirtem
  • Ainlen jajar shirnok tomokong tesem nungi tatsük tesem kati arurtem lir, parnokji temang agi tatsük tizükteta maküm tsüngda hopta kabo kima yimdong nung kangabo mejajai akhüm nung kazütsüla aser tzü peria ajemtsüla. Asen temangi anü tatsük tizükteta akümtsü asoshi anogo 10-15 tashibo agitsü.

Tanga Tekümdangtsütem (Other Precautions)

  • Tain rogotem aser shiranga alirtem shirnok pei kija alir, parnok anogoshi reprangshiyima aser temang tendanga alitsü nüngdak.
  • Ki mokonga ayutsü merangtsüla.
  • Anüngdang anü tatsük mapang akok tashi ki aputepa asüba tsünglanglen (downstairs) kazütsü merangtsüla.
  • Temang mokonga alitsü asoshi fan mesüra tzü nung sü metener temang nung neploka ayutsüla.
  • Tzü 20oC nung tetsüng tenüklang tashi ajemoker kazüba ajanga temang kara mokonga kümdaktsür aser yakta anisüngzük agütsür.

MEINYAKTSÜLATEM (DON’TS)

  • Anüngdang toroto mapang12:00 ako nungi 3:00 ako tashi nung yimdongi maotsü merangtsüla
  • Anüngdang moapu nung mapa tasak meinyaktsü merangtsüla.
  • Tetsüng tesa mesenzütsüla.
  • Meyi mapang anüngdang tatsükba mapang soruchioktsü mapa matemzüktsüla. Iba den soruchiokba mapang window aser kishi lapoka ayutsüla.
  • Yi, süngo, coffee aser carbonated soft drinks mesüra koba shingi (sugar) agi tanang tajemtsütem lir itemji majemtsü merangtsüla kechiyong item ajemba ajanga temang nung tzü aliba rosepdaktsür mesüra tepin nung tatutsü atudaktsür.
  • Protein kanga aliba chiyungtsü aser mapang talangka yua aliba chiyungtsütem machitsüla.
  • Tanur mesüra kidang metsüba shiruru mena yutsür gari anena meyutsütsüla. Gari telung nung tatsük adokba ajanga timtem ajurutsü ana nung lir.

Mapa inyaker aser kiburtem asoshi (For employers and workers)

  • Tajemtsü tzü temokong mapa inyakba tesem nung ayutsüla aser minute 20 shia tzü marok kakabo ajemtsüla.
  • Anü pua meinyaktsü merangtsüla.
  • Mapa inyakertem akhüm nung inyaktsü asoshi kilembok yanglua amshitsüla.
  • Mapa tasaktem anepdang aser nikongdang inyaktsü tasa yanglutsüla.
  • Moapu nung inyakdang mapang shia anisüngzüka amentsüla. Tajemba agi ghonda(1 hour) shia minute pungubo (5 mints) anisüngzüka amentsüla.
  • Radio angaa, TV repranga, Newspaper zünga tzü mopung osang meteta alitsü nüngdak. Tawa tanü tzü mopung osang tejangja metettsü asoshi India Meteorological Department (IMD) website https://mausam.imd.gov.in/ nung angutsü.
  • Mapa inyaker timba bushitsüla mesüra mapa melongi inyaktsüla.
  • Mapa inyaker ajak tatsük tizüktetba nisung asütsüla. Temokong tesem nungi arurtem asoshi hopta ka dang tema nungang tatsük tizüka yimya süpar. Anungji parnok asoshi mezüng hopta nungbo anogo nung ghonda asem tema meinyaktsüla. Tanem tanemi dang mapa inyakba mapang atsülanga aotsüla.
  • Mapa inyakertem dang anü tatsük ajanga timtem adokdaktsüba tsüngsü aser tamaitsütem metetdakja sayutsüla aser parnok rongnung“buddy system” koba tetezü medemer/angkopur telungtet tenzüktsüla kechiyong aiben pei sasa pei dak timtem aliba merajemer.
  • Ajungben timtem lendong nung First Aid agütsütettsürpur alitsüla aser koda masüba mapang yakta teyari bushitsü asalendong yanglua alitsüla.
  • Mashisa aliba aser temang nung timtem meteta aliba inyakertem mesüra mozü techidakpur doctor den angateteper dang inyaktsüla.
  • Moapu nung inyaktsü süra cotton süoshi tepongba, kokra temang ajak küpbangtetba tola and long pants, aser tokolak anü nung mepolokdaktsüi inyaktsüla.
  • Mapa inyakba tesem nung temperature aser forecast sayuba kol inoka ayutsüla.

Lokti adenshiba/Saisapong sentong nung tekümdangtsütem

(Precautions during mass gathering/sports event)

  • Moapu mesüra Kilung nung lokti adenshiba sentongtem nung tatsük adoka timtem bena arutsü ana nung lir.
  • Temang tashi amshia inyakba, anü polokba, lokti aika adenshiba, aser tajemtsü tzü, chiyungtsü aser akhümbok maliba ajanga karbo temang nung timtem bener arutsü akok.

Lokti ajak temang nung tzü peria alitsüla, mokonga alitsüla, anü tatsük ajanga bener aruba timtem tamaitsütem meteta alitsüla aser nüngdak süra mozü/ mozüki bushitsüla.

~ Chief Medical Officer Mokokchung, Nagaland