Mokokchung, 30 Nov (Nokinketer.in): Yimtsüng aika nung tamapur raktepba mesüra tuluba sünüba shisatsü lir, iba jagi tajung masü yimertem ang tali meputep kümdaktsür, yamaji yimlang yimbang tali tetshiba ajanga nübur tsüngta tepilaba kümdaktsür. Iba o ya taoba Nagaland Chief Secretary, Wb. Alemtemshi Jamir IAS Rtd-i Mokokchung Town Longsa Senso Telungjem 66 buba lokti senden sentong MTLST Yim Ki nung akadang, “tanü tensa nung senso ka teinyaktsü” onük nung ajemdaker jembidang metetdaktsü.
Yimlang-yimbang, ni tuluba, ni mezüngpur ta metetshi-i pei yim tajungba kümdaktsütsü aser nia senso ka ama yimer atema kechi shilem agi nung ajungtsü, ta tanela tajung nisung shia dak alitsü nüngdaker, aser iba jagi nütsüng nüburtemji süngjema aser yimjung nung alitsü imlar, ta ashi. Yimjung nung alitsübaji mapa tasak, yangi tapu aika sentaka lir, ta shisem.
Alima ya kanga melenshiogo, tanü technology kanga kara aor aser maparen aika Artificial intelligence (AI) ajanga dang inyakba putu, anungji, tensa den sütepa alitsübaji kanga tongtibang kechiaser temelenshi ajak yagi asenok dak meteta memeteti kongshir, anungji, shisatsü melenshia aintsü renema atatsüla, ta pai bendang lima atalokba tatishitsü kar bener arua lemsatep.
Tanga lima nungbo education nung temulung kanga agütsür, kechiyong alima aintsübaji education dak tuluka nendaka lir, aser tejakleni aoba linüktemi ‘technology’ tsütsü temulung kanga agütsür. Tanübo akhi education yimya 3Rs nungto masü kaket riju alemdanga tensa den apet angazüktsü merangtepba putu lir, ta pai ashi.
Pei yimtsüng nung asenoki school-tem koda anepalur? Tanü reprangdangra yim teimba ka nung pei chirnur education bushitsü atema pei yimtsüng toktsür jila bushia oteper, iyongji yimdak school azünger mali küma aor aser yim apua akümer. Asenoki education jenjangji angateta yangji temulung agütsütsüla, ta ajungshi. “Education yayim junga lira yimertemi yim toktsür maotsü, anungji, tesayurtema mulungsentsü melenshitsüla aser tensa den sütepa sayutsü merangtsüla”, ta shisem.
Paisa rongsenren tsütsü onük kar lemsatepdang, Nagaland nung ali peria kar saka aluyimer mali, rongsenji aluyimba nung ya amendaka lir, anungji, ali dangi meyiptsüla, saka akhi yimya nung masü tensa den sütepa temelenshiba nung inyaksangshitsü nüngdaker, ta paisa aluyimba nung temulung agütsütsü asoshi tayongzükba agütsü.
Yimdak yimtsüng terenlok asoshi sarkari mapatong jenti inyaker saka asenoki sarkar dak dang imlar odang yutsüra, item mapatongtemji takok mangutsü, anungji, “alar shisatsü melenshidi”, joko pei sasa inyaktsü mulungtetdi. Sarkar dak dang meimlai pei yim lenmanga anepalutsü asoshi paisa shisem.
Paisa sobaliba nung temulung agütsütsü atema onük kar ashidang, sobaliba nung ya tapu aika sentaka lir, anungji, lanu putu nem asen sobaliba tajungtem angazükdaktsütsü merangtsüla, ta ashi. Meranga inyakba, yimyayimbong/jakla tajung, awashi metetba aser sobaliba tajung kechisa lir, itemji mamatoki akangshia wazüka ayutsü asoshi paisa ayongzük.
Politics tsütsü onük kar lemsadang, tanü Nagaland nung politics tapu ana lir – ka telungpur aser kaji temapur. Telok anapronglai oset/rongsen (materialistic) dak dang temulung agütsüba ajanga tanü telungpur telok aika küma odar, aser temapura “opposition-less government” yanglur odar. Democracy inyakyim nung opposition-less sarkarji kecha tetezü maka aser tim masü. Item ajakji talisa Naga nungeri rongsen dak dang ranglokba ajanga adokba lir, aser rongsen dak dang amangba agi tangatetba samadaktsür, ta ashi. Politics ajanga dang alima melenshidaktsür, anungji, alima melenshitsü asoshi nübur tangatetba melenshitsüla, pungmang aser mangdang tejangja akatsü nüngdaker, ta paisa lemsatep.
*****
The Nokinketer 