Mathi 13:44-46

~ Wati Longchar (Ehkranipathar)

Lanur Mapa Makaba Tashitak 

Tanü Naga nunger tebilemtsü tulutibaji lanur ka zünger tapet mapa mali kazüa aliba ya lir. Degree tajung ngur mapa mali tsürabur dak metaloker alitsübaji maksü tulutiba lir. Iba den medemer karbo mapa ngur (kar backdoor ajanga aser kar competitive exam ajanga) pelatep dang, aser ano küma tain akümer ta ajurudang, shisabulu aika ajurur. Iba timtem tsüraburia, arogoia mangatet senzüka yutsür. Iba jagi pei tepok asoshi parnok mapa kabosa inyaktsüsa akümer. Tanga lima nung industry balala renloka aoba amai, Nagaland nung nüchiso bushir telok renloker, tang telok 28 tashi küma aoba angashir, ano prayer centres anogo shia lapoka aor, theological college/training centres, scam balala, shi-jabujari, sen-saiba, sen tetemlok atuba, temesepba mozü ayokba item ajak ya asen lima lanur mapa makaba, sensak tia, aser nükla samaba tashitak ta metetdi.

Tanü asenok consumeristic society ka nung alir. Senbo mali saka restaurant tajung nung dang chiyungnür, mobile bo meyangluteter aser sen mali, saka jenjang tajung dang aginür, gari meyangluteter aser sen mali, saka gari tajung dang amshinür, sen mali, saka ki tulu aser tajung dang sünür, sen mali saka süoshi latest fashion jenjang tasak dang aginür. Shirnoki itemji maliteter parnoki look down asür. Yamaji Naga nunger aika consumeristic ideology-i moyokatoker sen dak alaka tenüki kecha mangur. Ibai ajanga lokti ajak nung, arogo nunga corruption adokba jembir. Naga nungeri arrtsü atena oa mission inyaktsü dang jangrarashi, pei atepzüng nung mission mapa inyaktsü mejangrar. Iba tangatetba melenshitsüla.

Alu aser Shishidak Revival Adokdakjang

Lokti teraksa tensa ka nung  arogo dak alimai tamang makateti kümdaki. Amangbapur tanela nung azüla-a aoba, aser para-church aika tenteta aoba tebilemtsü den, arogo nung ochi meshi-i rongsen amshiba ajanga Khristan tamang kuli maka akümer. Emotional süa revival agiba kisüng agi  asen lokti meyanglushitettsü. Revival akadak jaka aser inyakyim melenshitsüla. Yimdong, shishidak, alu nung revival adokdaktsütsü Tsungremi o aser taküm libalirui sayutsüla. Laishiba nung tanela lima ka nung revival agitsüba indang shia mali, iba lima nung taküm yanglushitsüba indang dang shia lir. Tanela aser shi taküm tekümtet asoshi dang sayur. Mathi kaket 13:44-46 Yisu-i o intepba ana shia angur. “Kotak Yimli alu nung senti rongsen miimba mesüker, koba nisung kadi angu; aser pai tepela nung pa akaba ajak ayoker aser iba aluji alir.“Ano, Kotak Yimli berem tajung bushir shidi-bener ka mesüker. Pai sen jenjang aika alangba senti berem ka angu nungji, pai oa pa akaba ajak ayoker aser ibaji ali.” Iba o intepba nungji alu (field) aser shishidak (market) indang shia angur. Yangi alima balaka indang ashir masü iba lima indang ashirba. Tetezü kotak yimliji iba lima nung ajangzüktsüla ta ashirba lir.

Kechiba Yisui `kotak’ masü, `alu’ indangang o intepba jembir? Yisu mapang aluyimba mapa ya tongtibangtiba mapa ka liasü. Nübur aika aluyimba mapa inyak, arogo piyong, küm piyong yangji mapang intok aser alu ayimba ajanga nübur taküm ali. Ali aser aluyimba nung taküm ajunga soita ali nung, takari ali temo akadak aser aluyimtsü jaka tajung ajak aliatok. Sensakertem sentsüh tetemlok makok pei li agütsü, aser yangji alar süa par luji inyakdaktsü aser süngjangji kibur den lemdanga achi. Iba jagi aluyimer/sensaker taliba jenjanga kanga mejungi aküm aser takartem kanga talubo nung liasü. Anungji aluyimba aser ali rongsen ochi meshi-i agiatokra, aser sensaker dang temeim mesayura, kotak yimli majangzüktet ta sayur. Ya lokti taküm yanglushitsüba indang ashir.

Tanabuba o intepbaji shishilemba dak (market place) amshia angur – kechi shinür? Shishidak ya tajangzük, sen aser takar akümtsü merangba jaka ka. Shishidak shirnoki arakmoka ayu parnokji kanga takar aküm. Tayoker aser talir na pronglai ashioktsütsü meranger, tashiyim amshir, aser tajangzük asoshi mapa tamajung inyakdak jaka ka lir. Shishidakji nisung tajung, tamajung, yi jemer, tamachitsü mozü achir/tayoker, teküp ayoker/talir, rakzükraktemer, auyar, shilu balala, tamanger telok balala, oshi balala jembir ajak alir.  Shishidakji pei ajungtsü dang asa-a, sen sen dang bushia maparen ajak inyakra kotak yimli majangzüktettsü ta ashir. Maneni Yisui lokti yanglushitsü indang sayur ta metetdi.

Tanü alu tetezü na/ner kibong mesütsü kechi mapa inyaker iba dangji ajar ta angatetdi. Ibai office, arogo, aser tanga mapa balala aika ta metetdi. Shishidak tetezü meimchir ajak meyoktepa alidak kong shishilemba aser rongsen bushiba lenmang maparen balala inyakdak ta angatetdi.Yangji ochi inyakba ajanga revival adokdakjang ta shir. Alu aser shishidakji Khristan kulisüba lushi/kimung ta sayur.

Lokti Yanglushiba Tenyaba Mapa

Lokti yanglushitsü asoshi putu balala nung arogoi tenyaba mapa balala inyakba angur. 18th aser 19th century putu, temesüng nungeri alima balala dangi oa arogo tenzüka aoba den Roman Catholic aser Protestant arogo anapronglai education, charity aser medical mission inyakba angur.  Missionary karibo lokti temenen anema, tat. agi, William Carey-i sati practice (kinungbu asüdang kinungtsü rongseta südaktsüba), aser Clerk-ia alar ayuba, tokolak bushiba, tetsür züngtokba, ano aika, anema tai ta ashi aser temelenshi asoshi inyak. Ano Protestant missionary-temi Laishiba ajak nem züngdaktsütsü asoshi Laishiba pei tetsü oshi nung meyip, osep (dictionary) zülu. Arogo kari industrial mission tenzük, kari yimtsüng nung alir rongsen jenjang nung ajungkettsü atema aluyimba mission tenzük. Tanü lokti yanglushitsü asoshi arogotemi yamala mesükba tenyaba mapa balala inyakdar. Tsüngrem tenüng sangdi.

Temalen YSS nung China nungeri alima meimchir shia Laishiba züngdaktsütsü nükjidong nung Amity Printing Press tenzükba lemsatepogo. 1988 nungi April 30, 2024 tashi nung Laishiba 260,910,073 oshi 229 nung, country 158 asoshi menünogo. China mission nukjidong kaji Laishiba ajanga meimchir lungjemdaktsütsü, Yisu Khrista Osangtajung meimchir ajak nem züngdaktsütsü nükjidong ta ashi. Ano parnoki lanur addiction balala (mozü, yi, mobile, etc) nungi jenbua lidaktsütsü, saisabong ajanga nüngtugu kümdaktsüba den rongsen jenjang tajungba kümdaktsütsü, aser China saisabong ajanga alimai tali metetdaktsütsü asoshi ping-pong, bikmenten (Aor olasü nung), “Amity Cup” tenzük. Tanü alima aika nungi arua shilem agir aser iba mapang lanurtem aika dang Khrista Osangtajung sayur. Lanurtem taküm melenshidaktsüba aser China saisapong nung nungtugu kümdaktsuba mapa tajung ngua Chinese Government-i teyari tulu agütsür aser Govt. aser arogo tesentaktep tali adokdaktsür ta ashi.

Asenoki mapa aika inyak nung takok mangutsü, saka ibai ajanga nübur tejekleni anitsü ta asüba tenyaba mapa ka tenzük nung ajungtsü aser Naga lima alimai meteta akümtsü. Tanü Naga nunger, India nung aser lokti rangben taküm nung temelenshi  adokdaktsütsü kobala tenyaba mapa ka Ao Mungdangi anir inyaktsü? Tanü lokti jenjang reprangdangra yimtsüng nung alir jentoka lir. Parnok renlokdaktsüba mission inyaktsü tongtibang ta ajiteter. Tetezü yimtsüng structure yanglushiba den aluyimba (farming  mission, scientific farming) nüngdak. Naga nunger tangar dak chiyungtsü asoshi metaloker ali nungbo majungtsü. Tanü asenok aosu Assam nung yua aliba nungi nüchiso nüngdak. Jang, alo,  mersü, dal, süngjanglijang, süngolio, shi, entsü aser ango asen sasa peria madoktet tashi lokti maintsü. Yamaji züsentettsü Tsüngremi ali temo talubosa moaja lir. Nüburtem mapa ngua, rongsenren renloka aküm nung dang lokti tajungba küma yanglushitsü aser Government-i ibala asoshi yariteptsü lenmang aika lir. Sensaker lima nung lokti temenen ajak pokteter ta metetdi.

Lokti Yanglushitsü Mera

Shishilemba dak revival adokdakjang ta asüba nungji, mezüngbuba meraji Nagaland ya “land of opportunity” kümdaktsütsüla. Tanü Naga lanur asoshi Nagaland ya “Land of NO opportunity” (tzümar nem dang opportunity agütsünüba lima) ta ashitsü akok. America aser China takatiba lima ta züngshir. Item lima nungji tantsur-tambur, temang-mokokmeiner kar dak alaka lanur mapa maka mangutsü. America aser China lima nung bendangera, tazüngera aser mazüngera pei yari mapa jenti lir, aser mapang mashika nung mapa anguteter. “America is a land of opportunity”, “China is a land of production” ta züngshir. Production orientated, market oriented mapangren balala Government-i anir, arogoi anir, takar aser tazünger ajaki inyak nungbo Naga lima ya-a ‘land of opportunity’ kümtettsü. Lanurtemi inyaktsü (work force) agütsütettsü, saka parnok aikadi anir opportunity create  sütsütsü asoshi experience, temulungtetba aser rongsen mali takok aiben mangur.

Nagaland state ngur küm 60 tema, saka menüngdakba Government mapa balala create asüba dak alaka, lanur atema employment “opportunity” meyanglutsür. Government tashi maitba agi “Government over-employed” tashitak agi tonga lir. Nagaland nung rongsen renloka kümdaktsütsü industry kwi lir? Lanur tazünger aika mapa ngutettsüsa, asen lima koba dang “golden triangle” – China, India, Myanmar, Bangladesh ajak shishilemba ajurutepdak lima nung Govt-i kechi inyakteta ali. Koba Govt. aser shiba CM alidang lanurtem atema “Land of opportunity” südaktsütsü ta nükjidong yur inyaka arua lir? Hornbill festival? Failed. Tanü Government-i short-term scheme-orientated mapa ajanga election nung meyongnem shishilembatepba aser ghonda ishika amshia yimsü sütepba yayim yagi lokti nung teraksa dang tali bener arutsütsü. Tang aliba inyakyim short-term scheme-oriented government yagi nüburtem sorkar dak metaloker ochimashi mapa balala inyaka alitsüba lokti ka dang yanglutettsü. Nüburtem jenjang tajungba nung ajungketnüra long-term production-scheme nükla nung mapa tenzüktsüla. Tanü Nagaland ya “failed state” ta shitettsüsa corruption agi sünga lir. Kasa jenjang nung arogoa lir. Rongsen renlokdaktsüba maparen (production initiative) tenzük nung dang alima renloktsü aser nübur tejakleni aotsü. Iba nungi arogo shilem kar ta metetdi.

Tatem nung ano nenshia ashir: Tangari inyakteter Aori/Naga nungeri meinyaktettsü na? Inyaktettsü. Ashiko asenok dak tajungba inyaktettsü sempet aser tashi lir. Tsüngremi ali temo, tsüngküm, mopung tajung moaja lir. Anungji, nükla tulu aser tajung yur Aori/Naga nunger tenemtsünglen alua prokshia lira aser pei akokba aluyimba mapa tasen inyaktetra, Naga nunger dang masü India aser asen meketa aliba country-tem nübur ajunga jenjang tajungbai ajungkettsü. Tarutsü lanur asoshi mapa aika generate sütettsü aser Kanan lima ama akümtsü. Pei sasa züsenteta achiba aser inyakba nung temulung agüja inyakra Naga lima ya takar akümtsü aser lokti tejakleni aotsü. Alu aser shishidak revival adoktsüba mission mapa inyaktsü ayongzüker.

*****