
Indigenous, PRC, ST amala certificate atema arudang GB-temi “No Objection Certificate” ya mashimashi magütsütsüi timi meita repranger ang agütsütsüla. Iba o ya EAC Vitolu-i Mokokchung District GBs Association pur lokti senden sentong Feb 27, 2025 nü MDGBA hall nung akadang metetdaktsü.
Iba sentong nung tetushi tejaoker Mokokchung DC, Thsuvisie Phoji meyonga arusang EAC, Vitolu-i jembidang, taoba mapang Naga hills nung kodang British-India yimsüsüba aru, idangji tanga telen (institution) metenzükdang mezüngbuba GB telen tenzük aser ibaji mezüngbuba aser tejentiba telen ka ta züngshir, kechiyong iba telen ya administration aser police dang nungi tamaba lir, ta ashi. Ibaji kechiba ta süra nenok dak tenendak, tashi angaba, bendanga agütsüba aser tamang katetba ajanga liasü, ta ashi.
Paisa GB-tem nem tashi agütsüba kar lemsatepdang, British-India yimsüsüba mapang nenok nem tashi aser khuret aika nungloktsü, item rongnung talisa nenok nem revenue sarutsü tashi agütsüba ajanga tanüa kümshi kilen saru sarua arur, tanabuba nung, nenok nem obendangtsü (judiciary) tashi agüja nisung tepsepba dak alaka tanga keno ajak GB telen ajanga sobaliba yimya nung bendanga liasü, ta pai metetdaktsü.
Tasembuba nung, executive tashi agütsü aser ibaji yimtsüng nung kechi maparensa inyakdir, terenlok mapa süshia mesüra mapa ajak nung yimtsüng ajungtsü asoshi GB-tem dak pei bilemba ashitsü tashi lir. Government-i nenok ya ex-officio ka ama shimtetba lir, nenok ya pei yimtsüng nung sarkar meyongertem lir, “Deputy Commissioner & EAC meyonger ka masü nenok ya state sarkar meyonger kaka lir”, ta EAC Vitolu-i ashi.
Pezübuba nung, Rules for Administration of Justice and Police in Nagaland, 1937 ta sür ta ozüng ka lir, ibaji kodang reprangdir, tensa tia majungba mapang aser police malidang, nenoki rural police mapa inyaktettsü GB-tem nem tashi agüja lir. Nenok karibo meteta alitsü saka ano khen lepa or nenok nem agütsüba tashi aser khuret (responsibilities)-temji angazükshi nungbo kanga ajungtsü, ta paisa ashi.
Aji dang masü GB-temi inyaktsü khuret aika lir. Tatishitsü agi, Covid-19 mapanga nenoki sarkar den yaritepa yakbang süa mapa tulu inyakogo, election mapang, census aoba mapang nenok teyari nungdaker, sarkari shimba rongnung itasen malibaji GB-tem dang lir, nenok itasenbo mali saka khuretbo aika. Tarutsü nunga khuret aika arutsübasa, anungji, tanü nenoki district administration aser sarkar den koma teka amtepa arur yamaji tarutsü nunga kasa amalitepji lidaktsünür, ta paisa mepishia ashi.
Reprangdanga ora Nagaland nung yimtsüng aika nung kin tila pur aiben maongka junga mangur, kin tulutemi dang teimba amokseper yimsü asür, yimtsüng kar nung yamalaji atalokba lira, sarkar meyonger ka ama GB-temi itemji reprangshim nungbo kanga ajungtsü ta paisa mepishia metetdaktsü.
Tanabuba nung, land, indigenous, PRC, ST certificate amala nung Head GB/Senior GB nungi kuli tejangja medeni administration-i itemji magütsür, anungji, itemji junga mereprangi kuli sütsüra liso nisungtem nem agütsüba maongkaji tangari rakzüka oatoktsü. Anungji, item kulikaket atema arudang kanga junga reprangshimer dang “No Objection Certificate” ji agütsütsüla, ta paisa tawa atalokba tatishitsü ka bener arua lemsatep.
British nunger mapang nungi tanü tashi GB-temi sarkar maparen balala den yimden yimsüsür den yaritepa mapa tulu inyakba asoshi pelaba den samanir kin ka ama Aor sobliba puti otsü wazüka ayuba den ochi aser tazüokba nung timi yimsü asütsü aser nüburtem asoshi tsüngnep tajung yutsütsü merangang, ta Ao Senden tir, Marsanen-i tayongzükba o jembidang metetdaktsü.
Naga nunger asoshi political solution ya kanga tongtibang ka lir, saka tanü tia maka telok onsara kümer mangmangteper, iba ama tensa ka nung GB-temi anir “Framework Agreement” aser “Agreed Position” dak ajemdaker Naga nunger solution atema ola adoktsü asoshi paisa ayongzüka jembi.
MDGBA pur 2025-2030 kümsük anitsü asoshi item ketdangpurtem shimtetogo:
1. Tir (shimshir): Along Jamir (Tongdentsuyong ward, Mokokchung)
2. Tatong Tir: Imtisanen (Chuchuyimpang)
3. Tongti Zülur (shimshir): Imlitemsu (Penli ward, Mokokchung)
4. Repsem Zülur (shimshir): Temsutoshi (Changtongya Town)
5. Senotsü Zülur (shimshir): Temjennungba (Yimyu Ward)
6. Kimen (shimshir): Tsüktimongba (Tongdentsuyong ward Mkg)
*****
